Μια Ολόκληρη Γενιά στον Τάφο

Παρά το γεγονός ότι τα κράτη και οι κυβερνήσεις έκαναν ότι ήταν δυνατόν για να αποτίσουν φόρο τιμής στους νεκρούς τους, μια θλιβερή παραδοχή και απορία ήταν αναπόφευκτη: γιατί περισσότεροι από 8.000.000 άνθρωποι, κυρίως νέοι, έπρεπε να πεθάνουν. Στη μεταπολεμική εποχή που οι εθνικισμοί ήταν ισχυροί και οι οικονομίες κατεστραμμένες, όλοι προσπάθησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να δικαιολογήσουν αυτήν τη θυσία ή ακόμη και να σχεδιάσουν τις μελλοντικές κινήσεις τους πάνω στα νεκρά σώματα. Όμως οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Εκτός από τα εκατομμύρια των νεκρών υπήρχαν ακόμη περισσότεροι τραυματίες και ακόμη πιο πολλοί που υπέφεραν από τα ψυχικά τραύματα του πολέμου.

Βρετανικό συμμαχικό κοιμητήριο στην Εξοχή Θεσσαλονίκης. Φωτογραφία: Α. Μπουρούτης.

Οι ζωντανοί – νεκροί παρέμειναν να υπενθυμίζουν τις  άθλιες συνθήκες διαβίωσης κατά τη διάρκεια της πολεμικής σύγκρουσης και την ίδια την ανηθικότητα του πολέμου. Έπαιρνε νεαρά παιδιά και τα επέστρεφε, εάν το κατάφερνε κι αυτό, σε φέρετρα σκεπασμένα με μια σημαία. Υπήρχε μια τεράστια αντίφαση. Ο πόλεμος διεξαγόταν σε λασπωμένο έδαφος με επιδημικές ασθένειες να θερίζουν και δεκάδες χιλιάδες νέους να πεθαίνουν μαζικά καθημερινά. Τα μνημεία, τα νεκροταφεία και οι χώροι μνήμης γενικότερα, αντανακλούσαν μία τάξη και μία  συμμετρία, έναν πλούσιο και πολλές φορές σπάταλο διάκοσμο. Διακρίνονταν από μια αίσθηση φροντίδας την οποία οι νεκροί που κείτονταν εκεί δεν είχαν απολαύσει όταν ήταν ζωντανοί και την χρειάζονταν πραγματικά.

Βρετανικό συμμαχικό κοιμητήριο στην Εξοχή Θεσσαλονίκης. Φωτογραφία: Α. Μπουρούτης.