Ζήτω ο Θάνατος. Η Λατρεία των Νεκρών
Ποια είναι η αίσθηση όταν κάποιος βρίσκεται σ’ έναν τεράστιο αγρό, με περιποιημένο γρασίδι και χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες σταυρούς σπαρμένους σε απόλυτη στοίχιση;
Την επαύριο του Μεγάλου Πολέμου, το θέμα των εκατομμυρίων νεκρών έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη διαχείρισης αυτής της τεράστιας απώλειας για την παγκόσμια κοινωνία. Σε μια εποχή που νικητές και νικημένοι, έβγαιναν κατεστραμμένοι οικονομικά από τον πόλεμο, έπρεπε να οικοδομηθεί μια βάση δικαιολόγησης της τρομακτικής αυτής ανθρωποθυσίας στα πεδία των μαχών. Με δεδομένη την άγνωστη ή άσημη ταυτότητα των περισσοτέρων νεκρών, έπρεπε να δημιουργηθούν τα αντίστοιχα μνημεία που θα αποτελούσαν αντικείμενα σεβασμού, απότισης τιμής ή ακόμα και λατρείας. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή η θυσία εκατομμυρίων νέων οι οποίοι χάθηκαν σε έναν πόλεμο, που οι αριθμοί των θυμάτων ξεπέρασαν κάθε λογική.
Σε αυτό το πλαίσιο, η σημασία των μνημειακών αναπαραστάσεων των νεκρών του Μεγάλου Πολέμου θα λάβει ιερό χαρακτήρα λόγω του μεγέθους της απώλειας αλλά και της δυνατότητας των μνημείων να αποδώσουν τιμές σε όλους αυτούς που έχασαν τη ζωή τους, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους, το θρήσκευμά τους ή την κοινωνική τους θέση. Έχουμε δηλαδή μια κοινή κατάταξη νεκρών που ξεπερνά τα συνηθισμένα όρια που θέτει η ζωή, με κοινό παρανομαστή την υπέρτατη θυσία για την πατρίδα και τον κοινό σκοπό.
Η μνημόνευση των νεκρών, των ανώνυμων στρατιωτών που χάθηκαν για την πατρίδα θα οδηγήσει στη δημιουργία μεγάλων μνημείων των απλών ανθρώπων, των αφανών ηρώων. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο που εντοπίζεται σε όλα τα κράτη τα οποία ενεπλάκησαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στον πόλεμο, μόνο που έχει καθαρά εθνική ή τοπική μορφή. Πρόκειται δηλαδή για μια ύψιστη πράξη λατρείας των νεκρών και μνημόνευσης του ηρωισμού τους για τα εθνικά ιδεώδη της πατρίδας.
Η μνημειακή έκφραση θα λάβει διαφορετικές διαστάσεις ανάλογα με το βαθμό εμπλοκής του ίδιου του κράτους ως εκπροσώπου του έθνους. Με αυτή τη μορφή θα δημιουργηθούν τα μνημεία του Άγνωστου Στρατιώτη. Το πρώτο γνωστό μνημείο που θα κατασκευαστεί στην ανάμνηση των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου είναι στη Γαλλία με τον τάφο του Άγνωστου Στρατιώτη κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου που δημιουργήθηκε το 1921. Είχε προηγηθεί λίγο πριν η ταφή του «άγνωστου στρατιώτη» από τους Βρετανούς στο αβαείο του Westminster.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Α. Μ. Δρουμπούκη, Μνημεία της λήθης. Ίχνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε Ελλάδα και Ευρώπη, Πόλις, Αθήνα 2014.
- P. Fussell, The Great War and modern memory, Oxford University Press, Οξφόρδη 1975, επανέκδοση 2013.
- J. Garfield, The Fallen. A photographic journey through the world cemeteries and memorials of the Great War 1914-1918, Leo Cooper, Λονδίνο 1990.
- S. Sassoon, The complete memoirs of George Sherston, Faber & Faber, Κεντ 1972 επανέκδοση.
- Α. Τενεκετζής, «Οι μεταμορφώσεις της μνήμης: η δημόσια γλυπτική στην Ευρώπη του μεσοπολέμου», Ιστορία της Τέχνης, τχ. 1, Αθήνα (χειμώνας 2013).
- A. Thomson, ANZAC Memories: Living with the Legend, OUP Australia, Βικτόρια 2013 επανέκδοση.
- J. Winter, Sites of Memory, Sites of Mourning: The Great War in European Cultural History, Cambridge University Press, Κέμπριτζ 1995.